Cyfryzacja zmienia zasady gry dla rolnictwa i rolników

Lublana, 23–25 września 2025 – Podczas dorocznego spotkania konsorcjum projektu CODECS w Lublanie w Słowenii dyskutowano o tym, jak gwałtownie postępująca cyfryzacja zmienia reguły gry w całym sektorze gospodarki żywnościowej. To nie jest powolna ewolucja – to rewolucja, która dotyka zarówno globalne łańcuchy dostaw, jak i lokalnie działających rolników i przetwórców w skali nieprzemysłowej. W centrum uwagi znalazły się wyniki badań prowadzonych w ramach Żywych Laboratoriów (Living Labs) projektu CODECS, w tym APPETIT z Polski, oraz wyniki badań Joint Research Centre (JRC), który w wrześniu opublikował obszerny raport pt. Stan cyfryzacji rolnictwa na terenie Unii Europejskiej.   

Cyfryzacja – szansa i wyzwanie

Jak podkreślono w Lublanie, cyfryzacja nie jest neutralna. Jej wpływ zależy od kontekstu, w którym się dokonuje. „Cyfryzacja może przyspieszyć realizację celów zrównoważonego rozwoju, jeśli jest powiązana z inkluzywnym zarządzaniem i lokalną adaptacją” – czytamy w raporcie JRC. Wyniki CODECS pokazują, że technologie cyfrowe mogą wspierać rolników i lokalne społeczności, ale równie dobrze mogą pogłębiać nierówności, jeśli zabraknie odpowiednich warunków.

Wyniki badań procesów cyfryzacji prowadzonych w 19 Żywych Laboratoriach CODECS przedstawiono następująco:

Pytanie CODECS	Koszty i korzyści (wg badań CODECS)	Co robi APPETIT Living Lab?
1. Jakie są koszty i korzyści dla rolników?	Koszty: wysoki próg inwestycyjny, czas na naukę, ryzyko uzależnienia od dostawców technologii. Korzyści: oszczędność czasu, dostęp do nowych rynków, lepsze zarządzanie produkcją, większa przejrzystość.	APPETIT tworzy platformę, która umożliwia sprzedaż bezpośrednią i współdzielenie usług marketingowych, transakcyjnych, rozliczeniowych, logistycznych, redukując koszty jednostkowe. Organizuje szkolenia i wsparcie doradcze, aby podnieść kompetencje cyfrowe rolników.
2. Jakie są koszty i korzyści dla społeczności lokalnych i globalnych?	Koszty: ryzyko marginalizacji małych producentów, utrata kontroli nad danymi. Korzyści: skrócenie łańcuchów dostaw, redukcja emisji, wzmocnienie więzi społecznych, większa dostępność lokalnych produktów.	APPETIT rozwija model współpracy producentów, konsumentów i samorządów, aby zapewnić inkluzywność. Wprowadza mechanizmy transparentności danych i wspólne zasady korzystania z platformy. Skaluje lokalny rynki żywnościowe
3. Jak ekosystemy cyfrowe wpływają na koszty i korzyści publiczne i prywatne?	Koszty: brak interoperacyjności systemów, złożone regulacje, konieczność inwestycji w infrastrukturę. Korzyści: publiczne – rozwój lokalnej gospodarki, poprawa jakości żywności; prywatne – nowe źródła przychodów, wygoda dla konsumentów.	APPETIT inwestuje w interoperacyjną platformę i standaryzowane rozwiązania logistyczne (np. pudełka wielokrotnego użytku, punkty odbioru). Współpracuje z samorządami w zakresie marketingu, regulacji i infrastruktury.
4. Jaki jest wkład cyfryzacji rolnictwa w zrównoważony rozwój?	Koszty: ryzyko pogłębienia nierówności bez wsparcia kompetencji i infrastruktury. Korzyści: redukcja marnotrawstwa żywności, optymalizacja zużycia wody i nawozów, ograniczenie emisji, lepsze monitorowanie wpływu środowiskowego.	APPETIT integruje funkcje monitorowania wpływu społecznego i środowiskowego w platformie. Promuje krótkie łańcuchy dostaw i współdzieloną logistykę, aby zmniejszyć ślad węglowy i zwiększyć znaczenie lokalnych rynków żywnościowych.

Ekosystem cyfrowy – co to znaczy?

Raport  CODECS pt. Analiza Ekosystemów Cyfrowych definiuje ekosystem cyfrowy jako „dynamiczny system, w którym komponenty cyfrowe, społeczne, organizacyjne, wiedzy i fizyczne współdziałają, wspierając produkcję, przechowywanie, komunikację i wykorzystanie danych”. To oznacza, że cyfryzacja nie sprowadza się do zakupu i wdrożenia oprogramowania, aplikacji czy czujników. Wymaga rozwijanie sieci współzależnych powiązań: zasobów finansowych, kompetencji cyfrowych, infrastruktury, reguł zarządzania danymi, a także zaufania między interesariuszami. W przypadku APPETIT, od rolników, weterynarii, sanepidu, doradców po samorządy, polityków i konsumentów. Ekosystem cyfrowy to sposób na skalowanie lokalnych rynków żywności.

Dlaczego skalowanie lokalnych rynków żywności wymaga ekosystemów cyfrowych?

W Lublanie wielokrotnie powtarzano, że to „ekosystemy cyfrowe decydują o tym, kto odnosi korzyści, a kto ponosi koszty innowacji”. Jeśli chcemy, aby cyfryzacja wspierała rozwój lokalnych rynków żywnościowych, musimy inwestować nie w poszczególnych rolników, ale w ekosystemy cyfrowe, które ich angażują wraz z konsumentami i innymi interesariuszami w rozwój lokalnych rynków żywności. Dlaczego? Bo tylko wtedy możliwe jest:

• łączenie wielu producentów i konsumentów w spójne sieci,

• zapewnienie interoperacyjności danych i usług,

• wprowadzenie mechanizmów współdzielenia kosztów i korzyści,

• monitorowanie wpływu społecznego i środowiskowego.

Bez tego cyfryzacja pozostanie fragmentaryczna, a lokalne inicjatywy nie będą miały szans na skalowanie. Duże gospodarstwa rolne, stosujące przemysłowe metody produkcji, są obecnie w centrum uwagi w Polsce jeśli chodzi o wsparcie pod kątem cyfryzacji. Małe gospodarstwa rolne wymagają innego podejścia – wspomaganie cyfryzacji sieciowania małych gospodarstw rolnych między sobą oraz bezpośrednio z konsumentami.

APPETIT jako przykład

Żywe Laboratorium APPETIT w Polsce pokazuje, jak można budować ekosystem cyfrowy. Jego celem jest stworzenie platformy, która nie tylko obsługuje transakcje, ale także umożliwia współdzielenie usług logistycznych, marketingowych i rozliczeniowych. Umożliwia dzielenie się wiedzą i doświadczeniem.

„Rolnicy zyskują dostęp nie tyle do nowych rynków i narzędzi, ale aktywnie je współtworzą. Potrzebują wsparcia w zakresie budowania zdolności do współpracy z innymi rolnikami, pozyskiwania kompetencji cyfrowych oraz uzyskania dostępu do stosownego finansowania na etapie startu” – podkreślono w raporcie CODECS. To właśnie inwestycje w rozwój ekosystemu – od infrastruktury po szkolenia – decydują, czy cyfryzacja stanie się narzędziem inkluzywnej transformacji, czy kolejną barierą.

Przesłanie z Lublany

Cyfryzacja jest szybka i nieunikniona. To fala, która nas zalewa jako gospodarka i społeczeństwo. Aby była sprawiedliwa i korzystna dla rolników produkujących w skali nieprzemysłowej, cyfryzacji musi być osadzona w ekosystemach cyfrowych, które stawiają rolników w centrum, angażują wszystkich interesariuszy i są wspierane przez polityki publiczne oraz inwestycje w infrastrukturę.

Żywe Laboratorium APPETIT modeluje właśnie takie podejście. Rolnicy nie są petentami czy beneficjentami ale partnerami w wypracowaniu sposobów na łączenie nowych możliwości technologicznych i cyfrowych z uwarunkowaniami, potrzebami i możliwościami określonej lokalizacji, w której rozwijany jest lokalny rynek dla żywności produkowanej lokalnie. Wiedza ekspercka łączy się z praktyką rolniczą i sposobami organizacji lokalnych rynków.

Warto zaznaczyć, że rozwój lokalnych rynków żywnościowych to już nie fanaberia czy nisza dla niewielkiego segmentu gospodarki spożywczej. Skracanie łańcuchów dostaw żywności, to zasadnicza potrzeba dla budowania odporności miast i wsi w obliczu nadchodzących kryzysów konfliktów zbrojnych, zmian klimatycznych czy też perturbacji na globalnych rynkach.