Model aktywizujący ekosystemy cyfrowe w rolnictwie wg. projektu CODECS

Cyfryzacja rolnictwa to proces złożony, wymagający nie tylko technologii, ale także zmian społecznych, organizacyjnych i politycznych. Skuteczna polityka rozwoju rolnictwa powinna być oparta na systemowym podejściu, wspierać rozwój kompetencji, infrastrukturę, współpracę i partycypację oraz zapewniać narzędzia do oceny rzeczywistych kosztów i korzyści cyfryzacji. Tylko wtedy cyfrowa transformacja rolnictwa będzie zrównoważona, inkluzywna i odporna na wyzwania przyszłości. Takie są wstępne wnioski z badań CODECS, opublikowane w raporcie pt. Analiza ekosystemów cyfrowych (ang. Analysis of Digital Ecosystems).

Zastosowano model aktywizujący ekosystem cyfrowy wypracowany w projekcie CODECS do przeanalizowania 20 Żywych Laboratoriów w 17 krajach Europy, obejmujących bardzo różne sektory rolnictwa: od produkcji mleka owczego (Francja, Włochy), przez mięso wołowe (Łotwa), uprawy sadownicze (Czechy, Włochy), winnice (Grecja, Słowenia, Francja), po warzywa (Belgia, Węgry, Hiszpania, Serbia, Słowacja) oraz laboratoria przekrojowe, wspierające doradztwo cyfrowe i lokalne rynki żywność.

Ekosystem cyfrowy (ang. digital ecosystem) to model, który pomaga nam zrozumieć istotę współzależności i interakcji pomiędzy różnymi podmiotami w świecie cyfrowym. Ekosystem cyfrowy odnosi się do dynamicznej sieci  komunikujących się osób i instytucji, które współpracują i wchodzą ze sobą w interakcje, aby tworzyć, dostarczać i konsumować produkty i usługi cyfrowe. Inspirowany ekosystemami w przyrodzie, ekosystem cyfrowy jest rozproszony i otwarty z właściwościami samoorganizacji, rozwoju oraz zrównoważenia.

Każdy cyfrowy ekosystem wykorzystuje 3 warstwy: warstwę fizyczną (urządzenia), warstwę informacyjną (dane) oraz warstwę aplikacji (appki). Obejmuje to wykorzystanie technologii do zbierania danych od zaangażowanych, ale także wykorzystywanie jej jako sposobu na tworzenie nowych produktów, świadczenia usług oraz kreowania zupełnie nowych rozwiązań.

W Żywym Laboratorium APPETIT w Polsce, wdrożenie i udoskonalenie platformy APPETIT dla rozwoju lokalnych rynku żywności w formie cyfrowego ekosystemu polega na wypracowaniu formuły automatyzacji procesów sprzedaży, logistyki, marketingu, przepływu informacji oraz rozliczeń transakcyjnych, w sposób przyjazny i dostępny zarówno dla rolników jak i konsumentów.

Porównanie wybranych Żywych Laboratoriów CODECS:

Nazwa	Kraj	Sektor	Poziom cyfryzacji	Wyróżniki wybranych Żywych Laboratoriów CODECS
APPETIT	Polska	Lokalne rynki żywności, różne uprawy	Średni (platforma cyfrowa, innowacje organizacyjne)	Bezpośrednie transakcje producent-konsument, wsparcie małych gospodarstw, nacisk na innowacje organizacyjne, rozwój modeli współpracy peer-to-peer
Vineyard Lab	Francja	Winnice	Wysoki (zaawansowana analityka, IoT)	Skupienie na precyzyjnym rolnictwie, integracja sensorów, zaawansowane systemy wspomagania decyzji
Orchard Lab	Czechy	Sadownictwo	Średni (aplikacje mobilne, monitoring)	Dostosowanie rozwiązań do różnych skal produkcji, nacisk na praktyczne wdrożenia technologii
Dairy Lab	Włochy	Produkcja mleka	Wysoki (monitoring, automatyzacja)	Systemy dobrostanu zwierząt, automatyczne raportowanie, integracja z zarządzaniem gospodarstwem
Vegetable Lab	Belgia	Warzywa	Średni (aplikacje, platformy)	Elastyczność rozwiązań, wsparcie dla różnych typów gospodarstw

APPETIT to unikalne połączenie wsparcia dla małych gospodarstw, bezpośrednich transakcji oraz rozwoju kompetencji cyfrowych i organizacyjnych. Pozostałe laboratoria skupiają się głównie na wdrażaniu i testowaniu konkretnych technologii w wybranych sektorach.

„W Polsce większość z 1,3 miliona gospodarstw to małe lub częściowo towarowe (poniżej 10 ha). Te małe gospodarstwa stanowią zasób i szansę dla lokalnych rynków żywności oraz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.”

Platforma APPETIT próbuje wyzwolić potencjał małych gospodarstw rolnych poprzez tworzenie i rozwijanie lokalnych rynków żywnościowych jako samo-organizujące przedsięwzięcia oparte na umożliwianiu bezpośrednie transakcje pomiędzy producentami a konsumentami, wspólne zarządzanie informacją oraz organizacją logistyki, rozwój kompetencji cyfrowych i organizacyjnych lokalnych liderów.

Na podstawie przeprowadzonej analizy cyfrowych ekosystemów występujących w Żywych Laboratoriach, przedstawiają następujące wnioski:

1. Cyfryzacja rolnictwa to nie tylko wdrażanie technologii, ale zmiana całego ekosystemu społeczno-gospodarczego. Skuteczna cyfryzacja wymaga integracji technologii z praktyką rolniczą, współpracy między rolnikami, doradcami, instytucjami i dostawcami technologii oraz budowania zaufania i kompetencji cyfrowych.

2. Korzyści z cyfryzacji obejmują wzrost wydajności, zrównoważony rozwój i odporność gospodarstw. Technologie cyfrowe umożliwiają precyzyjne zarządzanie zasobami, redukcję kosztów, optymalizację produkcji, lepsze zarządzanie ryzykiem i szybszą adaptację do zmian klimatycznych.

3. Poziom cyfryzacji jest zróżnicowany – większe gospodarstwa wdrażają technologie szybciej. W Polsce i Europie cyfryzacja jest bardziej zaawansowana w dużych gospodarstwach, podczas gdy mniejsze wymagają wsparcia, szkoleń i dostosowanych rozwiązań.

4. Największe bariery to: niskie kompetencje cyfrowe, wysokie koszty, brak zaufania i integracji technologii. 83% rolników wskazuje na brak wiedzy i umiejętności cyfrowych jako główną przeszkodę. Wysokie koszty inwestycji i brak interoperacyjności nowych rozwiązań z istniejącym sprzętem również spowalniają wdrażanie innowacji.

5. Cyfryzacja może pogłębiać przepaść cyfrową. Istnieje ryzyko wykluczenia mniejszych gospodarstw i regionów o słabszej infrastrukturze cyfrowej, co wymaga działań wyrównujących szanse.